Türkiye’de işverenlerin çalışanlarına sağladığı maaş dışı avantajlar, yani yan haklar, sadece motivasyon unsuru değil aynı zamanda hukuki ve vergisel boyutları olan uygulamalardır. Peki yan hakların yasal statüsü nedir? Hangi düzenlemeler çerçevesinde uygulanır?
Mevzuat Dayanakları
- 4857 Sayılı İş Kanunu
- İşverenin, ücret dışında sağladığı menfaatler de “ücret” kapsamında değerlendirilebilir.
- İş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde tanımlanmış yan haklar, işverenin yükümlülüğü haline gelir.
- 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
- Yan hakların büyük bölümü, “ayni veya nakdi menfaat” olarak prime esas kazanç kapsamına girer.
- Ancak belirli tutarlara kadar yapılan ödemeler SGK priminden istisnadır (örn. yemek, yol yardımı).
- 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu
- Yan hakların vergisel boyutunu düzenler.
- Yemek, yol, çocuk yardımı gibi bazı ödemeler belirlenen sınırlar dahilinde gelir vergisinden istisnadır.
Güncel İstisna Tutarları (2025)
- Yemek Yardımı (Kart veya Nakit): Günlük 240 TL’ye kadar gelir vergisinden istisna.
- Nakit Yemek SGK İstisnası: Günlük 158 TL.
- Yol / Ulaşım Kartı: Günlük 126 TL’ye kadar gelir vergisinden istisna.
- Aile Yardımı: Aylık 2.600,55 TL’ye kadar SGK priminden istisna.
- Çocuk Yardımı: Aylık 520,11 TL’ye kadar SGK priminden istisna.
İşveren Açısından Yükümlülükler
- Bordroda Gösterme: Yan haklar, istisna kapsamında dahi olsa bordroda gösterilmelidir.
- Belgelendirme: Kart, fatura, bilet gibi belgeler saklanmalı.
- Eşitlik İlkesi: Aynı pozisyondaki çalışanlara eşit imkanlar sağlanmalı, aksi durumda ayrımcılık doğabilir.
Çalışan Açısından Haklar
- Yan hakların bordroda eksik gösterilmesi, ileride kıdem/ihbar tazminatı, emeklilik maaşı, işsizlik ödeneği gibi hakların eksik hesaplanmasına neden olabilir.
- Yargıtay kararları, “gerçek ücretin” tespitinde yan hakların da dikkate alınması gerektiğini vurguluyor.
Sonuç
Yan hakların yasal statüsü, yalnızca işverenin tercihiyle belirlenmez; İş Kanunu, SGK ve Gelir Vergisi Kanunu çerçevesinde net kurallara tabidir. Doğru uygulanan yan haklar hem işverene maliyet avantajı sağlar hem de çalışanın gelecekteki haklarını güvence altına alır.